Bitka na Neretvi (1969)

Bitka na Neretvi je jugoslovenski partizanski film iz 1969. Scenario su napisali Stevan Bulajić, Veljko Bulajić i Ratko Đurović, a film je režirao Veljko Bulajić. Film je zasnovan na istinitim događajima iz Drugog svetskog rata, strateškog plana udruženog napada sila osovine na jugoslovenske partizane 1943.

Često se smatra najboljim i najskupljim filmom snimljenim u socijalističkoj Jugoslaviji. Bio je nominovan za Oskara 1969. u kategoriji za najbolji strani film.

Početkom 1943. godine nemački generali su počeli, po Hitlerovom ličnom naređenju, sa sprovođenjem plana „Vajs“ za uništenje partizanskih jedinica. Pritisnuti daleko nadmoćnijim neprijateljem, partizani, sa Vrhovnim štabom i 4.500 ranjenika i tifusara, našli su se opkoljeni u dolini Neretve. Ostao je samo jedan most na čijoj drugoj strani su čekale jake neprijateljske snage. Tito je naredio da se sruši most. Iznenađeni neprijatelj je prebacio svoje snage na drugu stranu predviđajući da će partizani pokušati samoubilački proboj obruča. Ali, u toku samo jedne noći partizani su izgradili privremeni most pored srušenog i prebacili se na drugu stranu, gde su se sukobili sa četnicima.

Film je sniman 18 meseci, sponzoriralo ga je 58 privrednih kompanija, u njemu je učestvovao kombinovani puk tadašnje JNA sa 10.000 vojnika, uništena su četiri posebno konstruisana sela, jedna tvrđava, a dva puta je miniran gvozdeni most na Neretvi. Prema službenim procenama, film je koštao 4,5 miliona dolara, dok su američki izvori navodili cifru od 12 miliona dolara.

Film je bio projekat u kojem su učestvovali udruženi jugoslovenski producenti, iako je u najvećem delu bio projekt „Jadran filma“ koji je angažovao najveći broj svojih tehničara. Pored njih tu su bili i italijanski, nemački i engleski partneri, kao i Junajted Komonvelt, tada jedna od najvećih producentskih kuća na svetu. U to vreme Bitka na Neretvi, u produkcijskom smislu, je bila najveći evropski film.

Lik Mikelea Rive (tumačio ga je Franko Nero) zasnovan je na stvarnom istorijskom liku, italijanskom kapetanu Mariju Rivi koji je nakon kapitulacije Italije prešao na stranu partizana i poginuo boreći protiv Nemaca 18. oktobra 1943. Priču o njegovom prelasku na stranu partizana i pogibiji u borbi protiv Nemaca scenaristi su transponovali u februar i mart 1943.

Nemački Tigar I tenkovi koji su se pojavili u filmu su zapravo prepravljeni sovjetski tenkovi T-34 koji su stručnjaci JNA preradili za potrebe filma. Ovi tenkovi su se kasnije pojavili i u američkom filmu „Ratnici“ Brajana Hatona iz 1970. sa Klintom Istvudom i Donaldom Saderlandom u glavnim ulogama, koji je snimljen u Jugoslaviji, i „Sutjesci“ Stipe Delića iz 1973.

Na premijeri filma održanoj 29. novembra 1969. na otvaranju sarajevskog kulturno-sportskog centra Skenderija. Pored Tita i filmske ekipe, navodno su prisustvovali su i Sofija Loren i Omar Šarif, dok je plakat nacrtao Pablo Pikaso. „Bitka na Neretvi“ je nakon filma „Spartak“ Stenlija Kjubrika svrstana među istorijske filmske spektakle po utrošenim sredstvima i broju statista.

Film je ušao među pet filmova nominovanih 1969. za Oskar u kategoriji za najbolji film van engleskog govornog područja, pored filmova „Z“ iz Alžira, švedskog „Ådalen 31“, sovjetskog „Braća Karamazov“ i francuskog „Moja noć kod Mod“.

Juna 2010. godine, na 32. Međunarodnom filmskom festivalu u Moskvi, u konkurenciji 120 filmova svetske kinematografije uvršten je u deset najvažnijih filmova o Drugom svetskom ratu.

Scena velike bitke između partizana i četnika je kasnije pomenuta u filmu Rane Srđana Dragojevića.